Szlak Naftowy i tradycje naftowe w Gminie Gorlice

Gmina Gorlice jest kolebką przemysłu naftowego. „Olej skalny” pochodzący z naturalnych wycieków wykorzystywany był w medycynie ludowej i do smarowania osi wozów. Początkowo czerpano ropę z „kopanek”, następnie zaczęto ją wydobywać przez pompowanie. Powstały kopalnie i w krajobrazie pojawiły się malownicze szyby i kiwony. Złoża ropy eksploatowane były w Kobylance, Dominikowicach, Ropicy Polskiej i Szymbarku.

W 1852 r. w Kobylance, ówczesny dziedzic książę Stanisław Jabłonowski, ożeniony z Marią hr. Wielopolską, destylował ropę naftową, pozyskując asfalt oraz naftę, która nadawała się do oświetlenia w lampach. Zaopatrywał fabrykę ze swych studzien ropnych znajdujących się w „Pustym Lesie” w Sękowej, sprowadzając tu górników ze Śląska.

Odkryciami tymi zainteresował się Ignacy Łukasiewicz. W 1853 r. przyjechał do Gorlic i podjął pracę w aptece, w obecnym ratuszu. W czasie wolnym prowadził nieustanne badania i eksperymenty z ropą i lampą naftową. W wyniku tych prac w 1854 r. po raz pierwszy w świecie – w Gorlicach, przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Węgierskiej została zapalona uliczna lampa naftowa. O wydarzeniach tych szeroko informowała prasa, która ogłosiła Gorlice i okolice jako centrum nowo powstałej gałęzi przemysłu z największymi zasobami ropy naftowej w całej monarchii austro-węgierskiej.

Informacje te zelektryzowały dużą rzeszę przedsiębiorców liczących na szybkie wzbogacenie się i szybki zwrot zainwestowanych pieniędzy. Jak grzyby po deszczu zaczęły na tej ziemi stawać szyby naftowe. W 1881 r. powiat gorlicki był na pierwszym miejscu wśród powiatów wydobywających ropę naftową. Było też czynnych w tym czasie na ziemi gorlickiej 13 destylarni ropy naftowej, w wśród nich największa w Gliniku Mariampolskim założona przez Kanadyjczyka Williama Henry MacGarveya przy wsparciu finansowym bankiera wiedeńskiego Johna Bergheima.

Pamiątki z tym związane, w tym destylarnię, możemy zobaczyć w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach, które nosi imię Ignacego Łukasiewicza oraz w prywatnym Muzeum Przemysłu Naftowego i Etnografii w Libuszy.


Odkryte źródła ropy naftowej w Kobylance i Dominikowicach, czynią te miejscowości pionierskimi w rozwoju przemysłu naftowego w świecie. Na szerszą skalę eksploatowano ropę od 1884 r., na skutek wcześniejszego odkrycia przez hr. Adama Skrzyńskiego, właściciela Zagórzan i Kobylanki, pola naftowego, na wzniesieniu ciągnącym się pomiędzy Dominikowicami i Krygiem, na obszarze tzw. „Brzezinki”. Pierwszy odwiert „Kobylanka 1” wykonany został na gruntach Skrzyńskiego przez firmę Mac Garvey i Simon Berghei do głębokości 558 m z wynikiem pozytywnym. Następne prace wiertnicze prowadzone były również na gruntach chłopskich.

W Kobylance, Krygu, Libuszy rozpoczęła się w 1884 r. epoka głębszych wierceń żurawiem kanadyjskim. W Kobylance przeprowadzono próbę bicia rekordu głębokości za pomocą urządzenia kanadyjskiego. Osiągnięto głębokość 1000 m na parceli Świerz – Skowronek, kierownikiem wiercenia był Kanadyjczyk Frank Drader. Z powodu zwiększającego się wydobycia ropy w Kobylance, Dyrekcja Firmy „Galicyjsko Karpackie Towarzystwo Naftowe”, dawniej „Bergheim Sp. Mac Garvey w Gliniku Mariampolskim” uzyskała w 1896 r. od starosty w Gorlicach zezwolenie na przeprowadzenie rurociągu o długości 7 km do rafinerii w Gliniku Mariampolskim.

Z czasem kopalnie unowocześniano, doprowadzono prąd, światło, przeprowadzono modernizację urządzeń technicznych, wymieniono trójnogi drewniane na maszty stalowe. Ogółem odwiercono w Kobylance w latach 1880 – 2000 ok. 90 odwiertów, w tym 70 produktywnych i 20 negatywnych, wydobyto ze złoża ok. 320 tys. ton ropy naftowej.
Chociaż czasy prosperity naftowej minęły, widoczne na polach kiwony, trójnogi – dawny sprzęt do wydobywania ropy naftowej - przypomina, gdzie była kolebka przemysłu naftowego.
Miejscowa szkoła nosi nazwę Ignacego Łukasiewicza, twórcy przemysłu naftowego.

Obok Kobylanki, przy drodze Gorlice – Dukla, znajduje się wieś Dominikowice. Malowniczo położona, na falistym terenie, z pięknymi punktami widokowymi. W tle rozległy kompleks leśny wzniesienia Łysuli (551m.). To najstarsza wieś Ziemi Gorlickiej. W 1279 r. Bolesław Wstydliwy potwierdził jej własność rycerzowi Dominikowi Pieniążkowi.
Bogactwem tej ziemi była od połowy XIX w. ropa naftowa. Widoczne do dziś na polach Dominikowic kiwony i trójnogi, dodają krajobrazowi uroku i niepowtarzalności. Złoże ropy Dominikowice – Kobylanka zostało odkryte w 1860 r. Wiercenia rozpoczęto w 1885 r. przez firmę Mac Garvey i Simon Bergheim. Istniały m.in. kopalnie: „Tadeusz”, „Wanda”, „Union”, „Wilno”, „Eugenia”, „Gorlice 2”, „Ochronka”. Ogółem wykonano ok. 86 odwiertów, z których wydobyto ok. 230 tys. ton ropy naftowej.

Wcześnie rozwinęło się kopalnictwo w Ropicy Polskiej. Już w roku 1880 były tu 33 szyby kopane. O pomyślnym rozwoju przemysłu naftowego w Ropicy Polskiej świadczy figura św. Barbary, patronki górników i naftowców, usytuowana przy drodze Jasło – Nowy Sącz, w sąsiedztwie kościoła parafialnego. Pochodzi z XVIII w. Pierwotnie stała we wnęce fasady kościoła Nar. NMP w Gorlicach. Po pożarze miasta w XIX w. stała obok świątyni. Podarowana przez gorliczan mieszkańcom Ropicy Polskiej, została umieszczona na cokole, który w 1888 r. ufundowali Michał i Maria Nowakowie.
Na szerszą skalę rozwinęło się kopalnictwo w u podnóża góry Magdalena (429 m). Razem z położoną obok Łysą Górą (441 m), zwaną „Zamczyskiem” stanowią znakomity punkt obserwacyjny, z którego roztacza się wspaniały górski widok na miasto Gorlice i Ziemię Gorlicką.
Istniały tu kopalnie: „Magdalena”, „Jantas”, „Zawisza”, „Zawodzie”. W rejonie Magdalena – Ropica Polska w latach 1931 – 2000 odwiercono ok. 112 otworów, ze złoża wydobyto ok. 310 tys. ton ropy naftowej.

Do kopalni Magdalena, od 1956 r. przyłączono kopalnie w Szymbarku, m.in.: „Bystrzyca”, „Śląsk”, „Lasek”. Szymbark - wieś letniskowa, ma bogatą historię, zabytki i rezerwat przyrody. Najstarszy dokument o miejscowości pochodzi z 1369 r. Osobliwością architektoniczną jest murowany, renesansowy dwór obronny z XVI w. – siedziba rodowa Gładyszów, którzy za czasów króla Kazimierza Wielkiego kolonizowali górne dorzecze rzeki Ropy.

Na południe od Szymbarku, już w paśmie Magury Małastowskiej położona jest Bielanka, stara wieś łemkowska, założona w XV stuleciu w dobrach Gładyszów. Przez wieki słynęła z produkcji dziegciu, leku produkowanego z żywicy sosny i brzozy, którym handlowali wędrowni dziegciarze. Maź – uboczny produkt dziegciu, używano do smarowania osi wozów i ruchomych elementów młynów, tartaków. Ostatnich dziegciarzy z Bielaki można zobaczyć na różnych prezentacjach i imprezach turystycznych. Można też przejechać się wozem maziarskim, z przywieszonymi u boku beczułkami na maź i ropę, przykrytym płótnem, ciągnionym przez konie. Wędrowni maziarze handlowali po całej Europie, sprzedając maź.
W miejscowości zachowały się stare chyże – łemkowskie chaty oraz drewniana cerkiew z 1773 r., pw. Pokrowy (Opiekunki) z ikonostasem z 1783 r. Wieś zamieszkują w znacznej mierze Łemkowie.

Gmina Gorlice była partnerem projektu utworzenia Karpacko – Galicyjskiego Szlaku Naftowego, mającego na celu ocalenie od zapomnienia przeszłości światowej kolebki przemysłu naftowego na Ziemi Gorlickiej.

Szlak został oznakowany. Na terenie gminy zainstalowano dwie tablice informacyjne – w Szymbarku na parkingu i w Kobylance przy szkole. Ponadto wydano folder o Szlaku, tworzy się skansen przemysłu naftowego na „Magdalenie”, odbyła się konferencja popularno-naukowa poświęcona historii kopalnictwa naftowego i promocji Szlaku, ukazało się wiele promocyjnych materiałów prasowych i telewizyjnych.